تقابل حقوقی حلیت بیع و حرمت ربا

خداوند در آیه 275 سوره بقره می فرمایند: کسانی که ربا می‏خورند، به پای نمی‏خیزند؛ مگر مانند کسی که بر اثر تماس با شیطان، آشفته حال شده است. این به خاطر آن است که گفتند: داد و ستد مانند رباست، و خدا داد و ستد را حلال و ربا را حرام کرده است. در آیه نکات تفسیری بسیاری به چشم می خورد که از همان زمان نزول تا به امروزه فقها و اندیشمندان بسیاری به آن پرداخته اند، اینکه منظور از اکل، الربوا، لا یقومون و...چیست. بنابر این به طور بسیار مختصر به آن اشاره خواهیم نمود امّا موضوع عمده تحقیق در ادامه آیه و پیرامون استدلال رباخواران در توجیه گناه بزرگشان است که هنگامی که آنان را از ارتکاب به ربا بر حذر می دارند می گویند بیع همانند ربا است و تفاوتی بین آن دو نمی باشد و خداوند مستقیم و روشن می فرمایند: خدا دادو ستد را حلال و ربا را حرام کرده است. در این تحقیق بر آنیم تا دریابیم که چرا رباخواران چنین استدلال نموده اند و به استناد به چه اصولی علی رغم وضوح حکم فیمابین بیع و ربا چنین عمل خود را توجیه نموده اند از مباحث بیان شده حاصل میشود، ربا خواری یکی از محرمات است که خداوند متعال آنرا نهی فرموده، بر این عمل حرام آثار دنیوی بسیار چون بی برکت شدن زندگی و نابود شدن دین انسان و سخت ترین مرگ بار می شود و نیز آثار اخروی بسیاری بر این گناه کبیره شمرده شده، از جمله اینکه، رباخوار دیوانه محشور می شود و سرنگون و وارد محشر می شود. از بررسی مفاد آیات وارده بر ربا بدست می آید که ربا خطرناکترین افتهای اجتماعی است که نه تنهامیان ربا و بیع بنا بر استدلال ربا خواران مثلیتی نیست بلکه تفاوتهای این دو آنچنان روشن و واضح است که در آیات مذکور اشاره نشده و خداوند تنها به حکم بیع و بیع ربوی (ربا) بسنده نموده است، بنابراین شبهه مثلیت با پاسخ خداوند از میان می رود. در روایات وارده بر ربا چنانکه اشاره شد شبهاتی بر جواز ربا وارد شده است اما باید اشاره نمود این گناه کبیره نه تنها مثلیتی ندارد بلکه استثناپذیر نیز نمی باشد زیرا قبح آن ذاتی است و همینطور هر گناهی که با قبح عقلی توصیف شود از نظر فقه تخصیص بردار نیست و جاودانگی ان محفوظ است. در مطالب مذکور به روایاتی استناد شدکه با دقت بیشتر در این روایات به وضوح خواهیم یافت که در اساس ربا نیستند بلکه صورتی از ربا دارند زیرا هرگز امکان ندارد عملی که با اعلام جنگ با خدا و رسول برابری می کند در مواردی حکم جواز ومواردی عدم جواز صادر شود. بنا براین ربا خواه تصاعدی و خواه عادی و غیر تصاعدی، خواه استهلاکی و خواه تولیدی مشمول ربا خواهند بود و قوانین جمهوری اسلامی که در تدوین متاثر از فقه امامیه است در مبحث ربا نیز از مباحث فقهی مطروحه دور نمانده و آثار بطلان بیع بر معاملات ربوی نیز بار می شود. با عنایت به آثار شوم ربا هر مسلمانی می بایست از این گناه دوری گزیند و هر فردی در قبال فرهنگ انسان ساز الهی وظیفه سنگینی بر عهده دارد، بعلاوه بزرگان دینی و فرزانگان جامعه در بیداری اذهان پیرامون شبهاتی که اکنون در این مقوله مطرح است وظیفه خطیری در پیش روی دارند.